«ՊՈՒՏԻՆԻ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԶԳԱԼԻՈՐԵՆ ԿՈՐՑՐԵԼ Է ԼԵԳԻՏԻՄՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԻՆՉԸ ԼՐՋՈՐԵՆ ՓՈԽՈՒՄ Է ԻՐԱՎԻՃԱԿԸ»

«Իրատես de facto» ակումբի հյուրը` քաղաքագետ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԻՍԿԱՆԴԱՐՅԱՆԸ, ասուլիսից հետո պատասխանեց մեր հարցերին։
-ՌԴ 6-րդ գումարման Պետդումայի հետընտրական իրադարձությունների Ձեր գնահատականը. կանխատեսելի՞, թե՞ անսպասելի էր ընդվզման ալիքը:
-Ընտրությունների արդյունքները բացարձակապես կանխատեսելի էին, շատ վերլուծաբաններ են թվեր հրապարակել, որոնք առավել կամ նվազ չափով համընկել են ԿԸՀ-ի հրապարակած թվերի հետ: Ակնհայտ էր, որ իշխանությունը չի հավաքում այնքան ձայն, որքան ակնկալում է: «Միասնական Ռուսաստանի» 50 տոկոսը ցույց է տալիս, որ փոխվել է իշխանության ընկալումը հասարակության մեջ: Քանի որ գնահատականները նախքան ընտրություններն էին տրվում, պարզ էր, որ պակասել է վստահությունն իշխանության նկատմամբ: Ակնհայտ էր, որ 12 տարվա իշխանությունը սկսում է կորցնել հանրաճանաչությունը. դժվար է այդքան երկար մնալ պահանջարկված, հատկապես ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի պայմաններում, որը, իհարկե, ազդել է ռուսական էկոնոմիկայի վրա, որքան էլ բարձր են էներգակիրների գները: Հետընտրական իրադարձությունները նույնպես շատ վերլուծաբաններ կանխատեսում էին` քաղաքական այդպիսի համակարգերը սովորաբար հղի են նման վտանգներով: Երբ ամբողջ երկիրն ու հասարակությունը ձգտում են ենթարկել Կրեմլին, հետևանքը լինում է վերահսկողության թուլությունը, ոչ միշտ ու ոչ ամեն տեղ ես կարողանում հսկել: Պատահական չէ, որ ռուսական վիթխարի քաղաքական մեքենան չկարողացավ կազմակերպել իր մասշտաբների ու կարողությունների համեմատ հեշտ օսական ընտրությունները, այսինքն` ճգնաժամն ակնհայտ էր, բայց որ ճգնաժամն ի հայտ կգա այդքան արագ, ոչ ոք չէր կանխատեսում: Նկատի չունեմ, իհարկե, քաղաքականացված գնահատականները` ընդդիմադիրները միշտ են այդ մասին խոսում:
-Հետընտրական իրադարձությունների պատճառ կարո՞ղ է լինել Պուտինի և Մեդվեդևի պաշտոնափոխության համաձայնությունը, որ շրջանցում էր ռուս ընտրողի կարծիքը:
-Ես չեմ կարծում, թե որևէ մեկը Ռուսաստանում, համենայն դեպս, Մեդվեդևի կառավարումից մեկ տարի հետո, նրան վերաբերվում էր իբրև նախագահի: Ակնհայտ էր, որ որոշումներն ընդունում է տանդեմը, և վճռորոշ խոսքը նրանն է, ով այդ պահին նախագահ չէ: Իհարկե, Մեդվեդևն ունի իր առանձնահատկությունները, իր քաղաքական գերակայությունները:
-Նա ավելի ընկալելի է, ավելի նուրբ...
-Ես չգիտեմ` իրականության մեջ ով է ավելի ընկալելի, ով ավելի կարծր, բոլոր դեպքերում որևէ որոշում առանց համաձայնեցման չի կայացվել, Պուտինի ու Մեդվեդևի միջև տարակարծություններ չեն եղել: Թեպետ մամուլում հայտնվել են տեսակետներ նրանց հակասությունների մասին, որոնք ես լուրջ չեմ համարում:
-Ինչո՞ւ նրանք այդքան ցավագին ընդունեցին եվրոպական երկրների, ԱՄՆ պետդեպարտամենտի քննադատությունը:
-Իշխանությունը Ռուսաստանում շփոթված է: Ակնհայտ է, որ չէին սպասում հետընտրական նման զարգացումներ: Առաջին արձագանքները դա են վկայում, մասնավորապես, որ ընդվզումները հրահրվում են արտասահմանից, արտասահմանյան հեռուստաալիքներով ցուցադրված կադրերը մոնտաժված են, հանրահավաքները նրանց հետախուզություններն են կազմակերպել: Հիմա էլ քաոսային որոշումներ են ընդունում. «Միասնական Ռուսաստանից» ժողովրդական ճակատի վրա իշխանության կենտրոնի տեղափոխումը, Պուտինի և «Միասնական Ռուսաստանի» միջև տարածության ստեղծումը դա է վկայում: Նման վիճակում, համարյա բնազդաբար, հետխորհրդային տիպի իշխանությունը հայտարարում է, որ այդ ամենը դրսից է թելադրված: Իհարկե, այդպես չէ, բայց ցույց է տալիս մարտահրավերներին դիմակայելու անպատրաստությունը: Այնտեղ, ուր իշխանությունը կորցնում է կապը հասարակության հետ, պայքարում է ընդդիմադիրների, հասարակագիտական ծառայությունների դեմ, դադարում է հասարակագիտական տեղեկատվություն ստանալուց, կորցնում է հասարակական դժգոհությանը տեղեկանալու ալիքը խորհրդարանում, դադարում է հասկանալուց` ինչ է կատարվում, ու գալիս է շփոթության պահը:
-Այնքան են շփոթահար, որ մեղադրեն դրամաշնորհ ստացող հասարակական կազմակերպությունների՞ն ու այլ երկրների հետախուզական ծառայությունների՞ն:
-Այո, հիշեք, որ պարոն Մուբարաքը ձերբակալությունից երկու օր առաջ, երբ լրագրողները հարցրին` «Պատրաստվո՞ւմ եք ձեր ժողովրդին հրաժեշտ տալու», պատասխանեց` «Իմ ժողովուրդը պատրաստվում է ինչ-որ տե՞ղ գնալու»: Երկու օր առաջ: Այսինքն` իրականությունից կտրվածությունը բացարձակ է, դա համակարգային ախտանիշ է:
-ՈՒրեմն` Ռուսաստանին էլ հեղափոխությո՞ւն է սպասում:
-Ավելի ճիշտ` Ռուսաստանում լուրջ իրադարձություններ կարո՞ղ են կատարվել, որոնք կհանգեցնեն իշխանության փոփոխության տարբեր ձևաչափերում: Դա չի նշանակում, որ կլինի, նշանակում է, որ կարող է լինել:
-Եթե իշխանությունը Պուտինից անցնի Միրոնովին, իշխանության փոփոխությո՞ւն է:
-Ռուսաստանում այսօր չկա քաղաքական ընդդիմություն, պետք է ընդդիմություն ձևավորվի: Բողոքներն այնքան ուժեղ պետք է լինեն, որ հնարավոր չլինի ճնշել: Իշխանությունը պետք է այնքան վախեցած լինի, որ զգուշանա ճնշելուց: Կարո՞ղ է դա լինել: Կարող է: Եթե ինձ հարցնեիք` հնարավո՞ր է հեղափոխություն Շվեդիայում, կպատասխանեի` ոչ, որովհետև հնարավորություններ չկան, Ռուսաստանում այդ հնարավորությունները բացառված չեն: Իհարկե, Պուտինի փոխարեն իշխանության փոխանցումը Միրոնովին կամ որևէ մեկին, ում թիկունքից երևում է Պուտինը, իշխանափոխություն չէ: Այսօր Ռուսաստանում գործում է իշխանական համակարգ, որը կառուցված է Պուտինի ձեռքով և Պուտինի համար, այդ համակարգի ցանկացած փոփոխություն իշխանության փոփոխություն է: Բայց չեմ կարծում, որ դա հնարավոր է, որովհետև քաղաքական ընդդիմություն է պետք, որը չկա: Բոլոտնայա հրապարակը քաղաքացիական ընդվզման հարթակ էր, ոչ քաղաքական: Հիշեք` ովքե՞ր էին հարթակում` գրողներ, հեռուստալրագրողներ, երաժիշտներ, բայց ոչ քաղաքական գործիչներ: Քաղաքական բացատը մաքրված է, քաղաքական ընդդիմություն Ռուսաստանում չկա, դա գունավոր հեղափոխություն չէ: Այսպես կոչված, ընդդիմադիր կուսակցություններից ո՞րը հրապարակ դուրս եկավ: «Արդար Ռուսաստա՞նը»: Լիբերալ-դեմոկրատնե՞րը: Թե՞ կոմունիստները: Այդ մասին նույնիսկ անլուրջ է խոսելը: Նրանք իրականում ընդդիմադիր կուսակցություններ չեն: Այդ դաշտը կարող է ստեղծվել, կարող է չստեղծվել: Այսօր քաղաքական դիմակայություն չկա, կա հասարակական ծավալուն դժգոհություն: Դա շատ կարևոր է, բայց դեռ քաղաքականություն չէ:
-Այդ «բացատում» Պրոխորովի «Արդար գործը» շանսեր ունի՞:
-Առայժմ ոչ, բայց դա չի նշանակում, որ «Արդար գործը» քաղաքական լուրջ ապագա չունի կամ Պրոխորովը լուրջ քաղաքական դեմք չի դառնա: Ռուսաստանյան ընդվզումը քաղաքացիական շարժում է:
-ՈՒրեմն ավելի դժվար է կառավարել` կանխատեսումներն ու կանոնները չեն գործում:
-Կառավարել դժվար չէ, պետք են մասնագետներ, կան տեխնոլոգիաներ: Տարբերակներ շատ կան` ձգձգել, ինչ-որ մեկին զոհել, տեղերում իշխանությունը վերաձևել: Ամենակարևորը և ամենաէականը վարչակարգի ապալեգիտիմացումն է: Լեգիտիմ անձնիշխանությունը և ոչ լեգիտիմ անձնիշխանությունը բոլորովին տարբեր հասկացություններ են: Դա արդեն տեղի է ունեցել, և այն շտկել արդեն հնարավոր չէ: Պուտինի իշխանությունը, մասնավորապես մայրաքաղաքներում, զգալիորեն կորցրել է լեգիտիմությունը: Եվ դա լրջորեն փոխում է իրավիճակը:
-Դուք կարծում եք, որ 2012-ի մարտի 4-ին դա նրան կխանգարի՞ վերադառնալ Կրեմլ: Քաղաքագիտությունը խելամիտ ու հնարամիտ գիտություն է` մինչև նախագահական ընտրություններ քաղտեխնոլոգիաները չե՞ն փոխի իրավիճակը Ռուսաստանում:
-Դեկտեմբերի 24-ին հանրահավաք կլինի, կգա նոր տարի, և այն ամենը, ինչ սովորաբար տեղի է ունենում Ռուսաստանում Ամանորին: Հետո քաղաքականությունը կարթնանա, փորձ կարվի ակտիվացնելու հանրահավաքները, այդ փորձը տարբեր ձևեր ու ձևաչափեր կունենա, և շատ կարևոր է` ինչ ընթացք կստանա: Գործընթացը սկսվել է` մարդիկ արդեն տեսան, որ ընդվզումը հնարավոր է, ճիշտ է, տեղեկատվական դաշտը ևս մաքրված էր, բայց կա ինտերնետը, որ մայրաքաղաքներում շատ մեծ ընդգրկում ունի: Ամենակարևորը մայրաքաղաքներն են, եթե իշխանությունը որոշակի թվով սխալներ գործի, ինչպես ընդդիմադիր գործիչների ձերբակալություններն էին (օրինակ, Նավալնու և Յաշինի 15-օրյա վարչական կալանքը), դրանք կհանգեցնեն ընդդիմության հաջողությանը, եթե ընդդիմությունը սխալներ գործի` չկարողանալով առաջնորդներ ընտրել, կհանգեցնեն դժգոհ զանգվածի հիասթափությանը: Տեսնենք` ինչ կկատարվի:
-Ռուս վերլուծաբաններն ասում էին, որ դաշնային հեռուստաալիքների ու լրատվամիջոցների լռության համապատկերում` ինտերնետը գործող անձ է դարձել, այդպե՞ս է:
-Ինտերնետը գործիք է, տեխնիկական միջոց, որ ինքնակազմակերպման հնարավորություն է տալիս, այդպիսի միջոց փոքր հասարակության մեջ կարող են լինել փողոցը, հրապարակը, բամբասանքը, թերթը, թռուցիկը, կարող է լինել և ինտերնետը: Եթե սոցիալական ցանցերն ընդգրկում են մեծ թվով մարդկանց, այդ գործիքը կարող ես օգտագործել քաղաքական իրավիճակը վերահսկելու համար: Բայց ինտերնետը սոցիալական դժգոհության պատճառ չէ: Շվեդիայում ավելի մեծ թվով մարդիկ են ընդգրկված ինտերնետում, նշանակո՞ւմ է, որ այնտեղ ինտերնետը հեղափոխության պատճառ է դառնալու: Իհարկե` ոչ: Աֆղանստանում ինտերնետը շատ քիչ մարդկանց է ընդգրկում, բայց այնտեղ պատերազմ է ու պերմանենտ հեղափոխություն:
-Ո՞րն է Արևմուտքի իրական դերը հետընտրական գործընթացներում:
-Առաջին հերթին` ընդվզումները հիմնականում տարերային են, երկրորդ` այնքան էլ կարևոր չէ` ո՞վ է կազմակերպել: Փորձիր կազմակերպել 1500000-անոց հանրահավաք, Արևմուտք ես կոչվում, թե Իվանով, Պետրով, Սիդորով, իսլամական ֆունդամենտալիզմ, ՊԱԿ, Մոսսադ, թե այլ բան: Ընտրողներն առաջ տեղից չէին շարժվում, հիմա վեր են կենում ու գնում բողոքելու: Նշանակում է` կան համապատասխան տրամադրություններ, որ նետված կարգախոսը պատասխան է գտնում: Ասենք, թե «ՄՌ»-ն ժուլիկների ու գողերի կուսակցություն է» կարգախոսը Նավալնու ականջին Արևմուտքն է շշնջացել, բայց 100000 մարդ այդ կարգախոսն ընդունել է: Ես եղել եմ Մոսկվայում, իրադարձությունները քննարկվում են ոչ միայն փողոցներում ու հրապարակներում, այլև տրանսպորտում, մետրոյում, էլեկտրագնացքներում, խանութներում: Ամեն տեղ: Ով էլ սկսած լինի, պատասխան շարժումը կա: Միջին դասը փոխում է գերակայությունը, ընդհանուր առմամբ` միջին ռուսական ընտրողը բավականին կամավոր ընտրելու իր իրավունքը նախկինում տալիս էր նյութական ինչ-որ պայմանների դիմաց` «Ինձ չեն թողնում ընտրեմ, բայց թողնում են ապրեմ», հիմա նրանք մի կտոր հացի դիմաց համաձայն չեն, որ իշխանություններն իրենց այդպես վերաբերվեն: Համենայն դեպս, այդպես է մայրաքաղաքներում, որոնք Ռուսաստանի համար շատ կարևոր նշանակություն ունեն, բացի այն, որ 20 միլիոն մարդ է ապրում, նրանք տրամադրություն են թելադրում:
-Ռուսաստանի հետընտրական իրավիճակը նախընտրական Հայաստանի համար ի՞նչ նշանակություն ունի:
-Նախ` Հայաստանում կա քաղաքական ընդդիմություն, հայ խոդորկովսկիները բանտում չեն, հայ բերեզովսկիներն ու գուսինսկիները արտասահմանում չեն, հայկական քաղաքական կուսակցությունները մասնակցում են քաղաքականությանը, և հայաստանյան հանրահավաքների հարթակներում երգիչներ, երգիծաբաններ չեն, այլ քաղաքական գործիչներ: Համակարգային, թե ոչ, բայց քաղաքական գործիչներ: Հայաստանում դիմակայությունը քաղաքական է: Քաղաքական դիմակայություն կա և՛ համակարգի ներսում, և՛ ՀՀԿ-ի ներսում, և՛ արտախորհրդարանական ընդդիմության ներսում: Եվ չի կարող այդ ամենը հանգեցնել այն իրավիճակին, որ կա հիմա Ռուսաստանում: Հայաստանում, իհարկե, կլինեն հանրահավաքներ, ընտրություններից առաջ կսրվի քաղաքական իրավիճակը, բայց դա չի լինի լայնամասշտաբ քաղաքացիական շարժում, որի արդյունքում, որոշ հետազոտողներ ասում են, որ կարող է քաղաքացիական հասարակություն ծնվել, Հայաստանում կա քաղաքացիական հասարակություն: Ռուսաստանում կարող է քաղաքական պայքար սկսվել, Հայաստանում քաղաքական պայքար կա:
-ՈՒրեմն` մենք Ռուսաստանից առա՞ջ ենք:
-Այդ հարցում` այո, մեր քաղաքական համակարգում մրցակցություն կա, ռուսականում` չկա:
-Ձեր կարծիքով` Հայաստանում քաղաքական պայքարի կենտրոնն իշխանության և ընդդիմությա՞ն միջև է, թե՞ իշխանության ներսում:
-Իհարկե, իշխանության ներսում, և ոչ միայն ՀՀԿ-ի ու ԲՀԿ-ի միջև: ԲՀԿ-ն հակասությունների տեսանելի հատվածն է, ՀՀԿ-ի ներսում էլ հակասություններ կան, և` շատ լուրջ: Իշխանության կուսակցություն որպես այդպիսին գոյություն չունի, նա միակտոր չէ և իրենից ներկայացնում է միմյանց հետ մրցակցող խմբավորումներ:
-Իշխանությունը դրանից չի թուլանում, և ընդդիմությունը չի շահում:
-Ընդդիմությունն ո՞վ է:
-Քաղաքական ուժերի այն մասը, որ իշխանություն չունի և ուզում է ունենալ:
-Մեծ է հավանականությունը, որ ՀԱԿ-ը խորհրդարան կմտնի, բայց դա ոչ թե կթուլացնի, այլ կուժեղացնի իշխանությանը: Հայկական քաղաքական համակարգի թուլությունն է, որ ընդդիմադիր տրամադրությունները Հայաստանում շատ խոր են, բայց խորհրդարանում ներկայացված չեն: Այսինքն` խորհրդարանը ռեալ չի արտացոլում հասարակության կառուցվածքային տրամադրությունները: Որքան շատ այդ տրամադրությունները ներկայացված լինեն խորհրդարանում, այնքան քաղաքական համակարգը ամուր կլինի: ՈՒժեղ համակարգը հասարակական տրամադրություններն ընկալող և արձագանքող համակարգն է, որը հասարակական հակասությունները հաղթահարում է, ոչ թե շրջանցում: Արգելել կարելի է ամեն ինչ և մինչև անվերջություն, բայց արգելքից հակասությունը չի վերանում: Ես չեմ կարծում, որ մրցակցությունը թուլացնում է իշխանությունը, միանգամայն հակառակն է:
-Քաղաքական տարին Հայաստանում ավարտվե՞լ է:
-Հիմնականում` այո: Շուտով Նոր տարի է:
-Իսկ ի՞նչ կլինի նոր քաղաքական տարում:
-Նախ և առաջ` բուդ, հունվարի վերջից կսկսվեն նախընտրական զիգզագները:
Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ